Naar een verhaal van Gabriel Garcia Marquez
Er is een klein onooglijk dorpje op een kale rots. Somber zonder bloemen. 20 huizen. Er spoelt iets aan. Kinderen spelen met de drenkeling bedekt met mosselen en zeepokken. Onherkenbaar als wens. (mens!)Vrouwen nemen hem mee en maken schoon. Hij komt van ver. Onbekende zeeën. Draagt zijn dood met trots
Hij is veel groter dan iedereen die zij kennen. Heimelijke fantasieën. In het diepste wijzen zij hun eigen man af. dan zien ze zijn kwetsbaarheid. Zo groot. Hij past natuurlijk nergens in, op visite maakt zijn grootheid klein. Hij heeft echt een gezicht om Esteban te heten, merkt een oudere vrouw op. Iedereen ziet dat het klopt.
De vrouwen verdringen elkaar met eerbewijzen. Lopen de mannen in de weg. Zijn gezicht bedekt tegen zon. Mannen geïrriteerd! Ze willen van hem af. Die grote dode! Dat maakt de vrouwen kwaad, ze laten zijn gezicht zien. Nu zien de mannen het ook: Esteban is in hun midden.
Grootse begrafenis met bloemen uit alle naburige dorpen. Iedereen wordt opgetrommeld.
Ze geven hem familie. Waardoor iedereen uit het dorp familie wordt via hem. Ze vechten om wie hem mag dragen. En zonder een anker aan zijn voeten gooien ze hem van de rots. Hij mag altijd weer aanspoelen en altijd weer terug komen. Ze zullen altijd goed voor hem zorgen.
Zij realiseren zich dat het leven nooit meer hetzelfde zal zijn. Nu Esteban weg is uit hun midden. Ze missen hem. En weten dat hun dorpje zal veranderen en zij grote deuren maken en stevige funderingen, grote ramen en heel veel bloemen, dat zij zich feestelijk zullen kleden met aandacht voor elkaar.
Zodat de geest van Esteban altijd welkom is en onbekommerd mag ronddwalen door de huizen, waarvan de deuren zo groot zijn dat hij zich nergens aan zal stoten. De bloemen zo mooi dat hij zal genieten. Het dorpje tegen de rots zal zo schitteren dat het van verre zichtbaar is op zee en de kapitein van het schip op de brug zal staan en in zeventien talen zal vertellen: Kijk daar tegen die rots . . . Dat . . . is het dorpje van Esteban!
* * *
Een verhaal zo schoon dat ik het jullie wilde vertellen. De kracht van verhalen en fantasie. Opvallend zijn de 'normaalheid' waarmee de dood tegemoet wordt getreden (zoals in zoveel Zuid-Amerikaanse culturen) en de manier waarop zij nadenken over de betekenis van de dode, die verder reikt dan deze aardse wereld. De vanzelfsprekendheid dat deze werelden door elkaar lopen vind ik heerlijk aan deze vertelling.
Maar de echte fascinatie schuilt in iets anders. Het laat een prachtige metafoor zien van onze tijd. Waarin wijsheid en grootsheid haast wegbezuinigd zijn. De ratio de boventoon voert in beslissingen en onze helden zijn gereduceerd tot mensen die het zeker weten, platte helden en dikke ikken. Manga, World of Warcraft en legio films en filmsterren zijn natuurlijk goede voorbeelden. Maar ook onze politici, mocht je hen ooit als een held zien, spreken nooit hun twijfel uit of laten hun kwetsbaarheid zien. Het imago van de held wordt zorgvuldig opgebouwd en door prachtige bureaus van waarde voorzien. De onzekerheid van onze held treft hier geen plaats.
En dit is iets van deze tijd. Ik keek enige tijd geleden naar De Zevensprong. De kinderserie uit eind jaren 70, heel spannend. De hoofdpersoon is een leraar die zijn avonturen deelt met de klas. Opvallend vond ik dat hij heel direct zijn overwegingen deelt. Zijn twijfels en vragen. Hij spreekt uit dat hij het niet wéét, maar dat hij zoekt. Uiteindelijk wordt de hele klas onderdeel van het avontuur. Deze taal en manier van spreken is wezenlijk veranderd sinds die jaren 70. In de media, de krant, en televisie en vaak ook binnen het onderwijs en managementkringen wordt een expertise gepresenteerd alsof het de waarheid is.
En dát zijn de voorbeelden waar de toekomstige generaties het mee moeten doen. Zou Justin Biber twijfels hebben? Is Bono wel eens depressief? Zou Obama wel eens balen bij een kopje thee en verzuchten dat het nooit wat wordt met deze wereld? Is Floortje Dessing wel eens niet-spontaan? Vast wel. Maar de werkelijkheid zoals wij deze overal gepresenteerd krijgen laat déze kant onbelicht. Jammer. Wat juist deze kant maakt het mogelijk dat je je kunt identificeren met een held.
Wat ik lees in het verhaal van de mooie drenkeling is dat de dorpelingen pas hun eigen schittering en grootsheid ontdekken op het moment van de drenkeling HUN Esteban is geworden. Niet de onbereikbare Esteban uit verre werelden waarover de mooiste verhalen gaan, een mythe. Nee, het is HUN Esteban en hij is dood en zij hebben hem verzorgd. Zij hebben zijn persoonlijkheid eer bewezen. En hem daarmee van hen gemaakt.
Zijn kwetsbaarheid was zichtbaar. Hulpeloosheid zelfs. En ook het feit dat hij zijn dood met trots draagt, maakt dat je over hem kan fantaseren. Dat iemand zich 'aan laat raken' en zichtbaar wordt in al zijn facetten. Het is ook lastig. Liever kijk je niet. Verdiep je je niet. De spiegel van de ander laat immers ook je eigen kleinzieligheid zien. Maar samen met je held kom je er wel! Voor Esteban ga je door het vuur. Er ontstaat een idee van 'samen' dat vanzelfsprekend is. Zeker omdat hij zijn kwetsbaarheid met waardigheid draagt.
Het effect van de held, de impact is dus vele malen groter als het publiek alles mag zien. De Media en de PR bureaus spelen hier natuurlijk handig op in, want op zich is dit geen nieuw inzicht, 'Alexander was een beetje dom' is hiervan wellicht wel het mooiste voorbeeld. Maar ook dit is bedacht. En wat wij, en volgens mij ook veel jongeren, ervaren is de non-authenticiteit van dit hele gegeven. Wat de omarming en werkelijke identificatie met onze held in de weg staat.
En daarmee dat je hem wilt evenaren. Dat de grootsheid van die ene mens, voor altijd welkom is in jouw dorpje, dat grootsheid zich welkom voelt in jouw hart, in jouw leven, tussen jouw vrienden en in jouw werk. En dat je, door deze grootsheid eer te bewijzen, de sprankeling kan proeven en daarmee het plezier en het grote genoegen om de grootsheid ook vanuit jezelf te laten stromen. Pure authenticiteit maakt de weg open.
En misschien, hebben we toch meer wijze verhalen nodig, of een mythe die werkelijkheid wordt in een dode die je de laatste eer bewijst, of, in het samen nadenken over retoriek en de werkelijke betekenis der dingen. Verstilling en verdieping waarin je ontdekt dat kwetsbaarheid geen zielenpieten element is, maar iets dat je met trots kunt dragen. En daarmee voor andere mensen een uitnodiging wordt hun ware ik te ontdekken en te leren vieren.
Zodat wij de weg kunnen openen naar authenticiteit als basis voor grootsheid en dat dit begint met het zichtbaar maken van meerdere aspecten van de werkelijkheid. De helden komen uit andere hoek dan wij denken, zij zitten hier recht voor ons.
Nu nog wachten totdat iedereen dit ziet ; )
Noor Bongers
Voor de cursus Retoriek van Jan Vaessen 2011
Het verhaal ‘de mooiste drenkeling ter wereld’ is gepubliceerd in De Verhalen van Gabriel García Márquez
en is hier online te lezen
ik kan de cursus van harte aanbevelen.
